Đọc tựa đề mọi người thường nghĩ đến ngay vụ án “Lệ Chi Viên” của gia đình Nguyễn Trãi. Nhưng ít người biết rằng, vụ án “Đỗ Thích hành thích Đinh Tiên Hoàng” cũng là một vụ án oan lớn mà trong đó Đỗ Thích chỉ là một quân bài trong âm mưu tạo phản của một thế lực to lớn khác.
Đỗ Thích (chữ Hán: 杜釋; ?-979) là một vị quan nhà Đinh, là người làng Đại Đê, huyện Thiên Bản, nay thuộc huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Đỗ Thích từng làm quan ở Đồng Quan (Ninh Bình ngày nay), rồi giữ chức Chi Hậu Nội Nhân dưới thời vua Đinh Tiên Hoàng. Có tài liệu ghi rằng Đỗ Thích là hoạn quan.
Tháng 10 năm Kỉ Mão, 979 Đỗ Thích vì mơ thấy có sao rơi vào miệng mình, cho đó là điềm báo nên nảy ra ý định giết vua. Thừa dịp vua Đinh Tiên Hoàng say sau một bữa tiệc, Đỗ Thích vào giết nhà vua và cả Nam Việt Vương Đinh Liễn. Đỗ Thích sợ trốn lên máng nước chịu đói, chịu khát.
Bất chợt trời mưa, Đỗ Thích giơ tay hứng nước bị lộ. Thật đáng thương cho Đỗ Thích, khi Đỗ Thích bị bắt, Nguyễn Bặc sai đem chém rồi sai đập tan xương và cắt thịt chia cho nhân dân bắt họ phải ăn. Nguyễn Trãi tuy chịu án chém. Nhưng ít ra vẫn còn được lập mộ, vẫn được Lê Thánh Tông minh oan. Đỗ Thích chết mà đến thịt xương cũng chẳng còn, chết mà như cổ nhân có câu “thịt nát xương tan, nghìn năm oan khuất”.
Nhưng sự thật liệu có như vậy không? Lại nhớ năm xưa Đỗ Thích là cận vệ gần gũi nhà vua. Khi bị Nam Tấn Vương (Ngô Xương Văn) đuổi, chính Đỗ Thích cõng Đinh Bộ Lĩnh chạy trốn. Nghĩa là tình vua tôi đã được xác lập từ lúc nguy nan. Được Đinh Tiên Hoàng tuyệt đối tin tưởng. Lại nữa, tại sao Đỗ Thích chỉ giết Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn mà không giết nốt cả Đinh Toàn? Vì Đinh Toàn sống, tất sẽ nối ngôi vua cha và có quyền tru di tam tộc Đỗ Thích?
Đỗ Thích là quan nhỏ, quyền bính trong triều không có, giả sử có mộng làm vương, liệu có ai nghe theo. Khi quyền hành trong triều nằm trong tay “tứ trụ triều đình – Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Trịnh Tú, Lưu Cơ”, đủ cả văn lẫn võ. Ngoài ra còn đại gian thần Lê Hoàn nắm trọng quyền. Đỗ Thích là hoạn quan, trong hoàn cảnh xã hội thời đó, bá quan văn võ trong triều chẳng ai thần phục một viên hoạn quan lên làm vua. Hơn thế, giấc mộng sao rơi vào miệng là bằng chứng mơ hồ, mà kẻ khác dễ dàng bịa ra để gán tội giết vua Đinh cho Đỗ Thích.
Cái chết của vua Đinh Tiên Hoàng và Nam Việt Vương Đinh Liễn là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự kết thúc của nhà Đinh, mở đầu nhà tiền Lê. Lê Hoàn và Dương Vân Nga rất có thể là thủ phạm chính của âm mưu này. Nhiều người dân vẫn còn truyền tai nhau những câu thơ nói về sự kiện này như sau:
“Dương Thị Vân phản bội chồng
Từ lâu vốn đã tư thông Lê Hoàn
Đặt mưu hiểm lập chước gian
Đầu độc giết chết Tiên Hoàng cha con
Đỗ Thích tri nội hậu quan
Đi tuần về thấy tâm can hãi hùng
Nhẩy ngay lên mái điện rồng
Bụng đói miệng khát long đong ba ngày
Trời mua hứng nước dơ tay
Triều đình hô hoán lôi ngay xuống đình
Đổ cho tội thí Đinh Đinh
Để Lê gia xuất thánh minh trị vị.”
Đỗ Thích chỉ là người vô tình có mặt ở hiện trường sau khi cha con vua Đinh bị hại (vì là quan nội thị) và lúc bấy giờ ông không thể thanh minh mình vô tội lúc nhiều người ập tới. Ông vội vã chạy trốn và bị bắt chém sau 3 ngày, trở thành nạn nhân trong mưu đồ của Lê Hoàn và Dương hậu.
